حسابداری همزاد فرهنگ بشری است و به مقدار آن عمر داراست . اولیه مدارک کشف شده حسابداری در دنیا , لوحه‌های سفالین از فرهنگ و تمدن سومر در بابل ( Babylon ) است و عمر آن به ۳۶۰۰ سال پیشین از به دنیا آمدن بر می گردد و از پرداخت حقوق چندین مستخدم حکایت داراست . مدارک و شواهد نشان می دهند در تمدن‌های مصر , رم و یونان باستان هم نوعی کنترل‌های حسابداری برقرار بوده و نوعی اکانت توده و خرج تهیه و تنظیم می‌شده است . فرد جمعدار , مأمور دولت یا این که فردی که حفظ از پول یا این که بودجه دیگری به وی محول بوده است در فواصل وقتی مقرر اکانت خویش را به کدخدا یا این که مسئولان مدنی پس می‌داده است . برای این عمل دو فهرست تفضیلی از دریافتها و پرداختها بر حسب پول , وزن یا این که مقیاس دیگری تهیه و تنظیم میشد و توده آن دو معادل بود . فهرست اخذ دربرگیرنده موجودی اولِ زمان به علاوه وجوه یا این که کالای دریافتی طی عصر بود . فهرست پرداخت دربرگیرنده مبالغ پرداختی , کالای فروخته شده یا این که به مصرف رسیده در طی عصر به علاوه ما‌نده پول و کالا نزد جمعدار بوده است که بایستی به کدخدا تحویل داده می شد ; به این ترتیب , حسابداری باستانی صرفا جنبه‌های محدودی از فعالیتهای مالی را در بر می‌گرفت و با سیستم کاملی که همگی عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط نماید یا این که به محافظت اکانت معاملات تجاری بپردازد , مسافت بخش اعظمی داشت . این جور حسابداری تا قرنها وسطی تداوم یافت .
مهره‌های ۵۵۰۰ ساله مورد استفاده برای محاسبه در شوش , موزه لوور
همانند بقیه تمدنها در فرهنگ باستانی کشور‌ایران هم حسابداری , گذشته‌ای مفصل و خواندنی دارااست . پیشینه حسابداری در جمهوری اسلامی ایران به اولیه تمدن‌هایی بر میگردد که درین مرزو بوم پا گرفت و مدارک حسابداری به دست آمده با ۲۵ قرن عمر , گواه بر ترقی این علم در جمهوری اسلامی ایران باستان دارااست . در جمهوری اسلامی ایران عصر هخامنشی , نظام مالی و مبلغی جامع و منسجمی برقرار بوده و اکانت درآمدها و هزینه های حکومت به ریز و به اعتنا , ثبت و ضبط و نگاهداری می‌شده است . حدود سی هزار لوح از قسمتی از کاخ جمشید موسوم به خزانه , محل اوراق مالی کاخ‌های مزبور به دست آمده است که حکایت از وسعت ثبت داده ها مالی آن دوران دارااست . مورخ این لوحها حدود ۴۸۰ سال گذشته از به دنیا آمدن است . یکی‌از این لوحها که به خط عیلامی است , بوسیله پروفسور جرج کامرون , مطالعه و خوانده شده‌است و کتاب «اصول حسابداری» ترجمة آن را بازگو می نماید :
برابر سه «کارشا» و شش «شکِل» نقره بوسیله «شاکا» ( رئیس صندوق ) به کارگرانی که درهای آهنی «پارسه» ( تخت جمشید ) را می سازند و «بردکاما» مسئول عمل ایشان است , پرداخت شد . متساوی این مبلغ به صورت مقرر به قرار هر سه «شکِل» نقره یک گوسفند به حساب آوردن شوید . دوران عمل ایشان از ماه آدوکنئیش تا ماه ویخن ( ماه نخستین تا دوازدهم ) سال ششم ( سلطنت خشایار فرمان روا ) بوده و دو نفر هر مورد ماهی یک صورت و نیم نقره ( حقوق ) اخذ می‌کردند .
حسابداری دانشگاهی با بیش تر از پانصد سال سوابق بوسیله شخصی ایتالیایی به اسم لوکا پاچیولی ( ۱۴۹۵ میلادی ) سازه گذاشته شده است . پاچیولی تحصیلات خویش را در وِنیز طی کرد و در ده سال ۱۴۷۰ راهب صومعه‌ای شد که از فرقه فرانسیسکن بود . تا سال ۱۴۹۷ مدرس سری ریاضی ها بود تا این‌که در آن سال دعوت نامه‌ای از لودُویکو اِسفُرتسا اخذ نمود تا در میلان شاغل شود . وی در آنجا با لئوناردو دا وینچی آشنا شوید و به وی ریاضی ها یادگرفتن اعطا کرد . در ۱۴۹۹ , پاچیولی و لئوناردو بدون چاره شدند تا از میلان فرارو گریز نمایند چون لوئی دوازدهم فرمانروا فرانسه شهر را به تصرّف خویش درآورده و حامیان آن‌ها‌را از آنجا بر کنار کرد . آنگاه , پاچیولی و لئوناردو اکثر زمان ها با نیز مسافرت می‌کردند . در سال ۱۵۱۷ به محض رجوع به مرزوبوم , پاچیولی بجهت سالخوردگی دار فانی را وداع کرد .
پاچیولی چند کتاب در مورد ریاضی ها منتشر کرد که دربرگیرنده اثر زیر می باشد :
Summa de Arithmetica , Geometrica , Proportioni et Proportionalita ۱۴۹۴
در معنای «مجموعه‌ای از جبر , هندسه , نسبت و تناسب» . این کتاب مشتمل بر موضوعاتی اعم از اکانت و جبر و استفاده آن‌ها در تجارت , دفترداری , پول و مبادله است . او در‌این اثر به تلفیق علم ریاضی زمان خویش پرداخت . همینطور برای نخستین دفعه شرحی درخصوص روش محافظت حساب‌ها و دفترها که تاجران ونیزی در زمان دوران رنسانس به فعالیت می‌بردند , ارائه بخشید . این روش ابعاد به روش حسابداری دوطرفه جهانی شد . هرچند پاچیولی این سیستم را پایه گذاری کردن کرد و خیر ابداع , البته به‌عنوان «پدر دانش حسابداری» مورد اعتنا واقع شد . سیستمی که وی به پایه گذاری کردن و معرفی آن پرداخت مشتمل بر اکثر وقت ها چرخه‌های حسابداری بود که ما روز جاری آن ها را میشناسیم . وی استفاده از دفتر ها خبر نامه و دفتر کار کل را تشریح کرد , و یاداوری اعطا کرد که یک شخص نباید به رختخواب برود مگر این‌که بدهی با بستانکاری برابر باشد! دفتر کار کل وی حسابهایی برای موجودی ( که دربرگیرنده وجوه دریافتی و موجودی کالا بود ) , تعهّد بانکی , سرمایه , درآمد , و هزینه های داشت - گونه های اکانت که در بیلان عمل و صورتحساب درآمد یک اداره به ترتیب گزارش می شود . وی ثبت پایانی انتها سال را نشان اعطا کرد و توصیه کرد که یک مرحله آزمایشی برای تأیید محل کار کل متعادل بکار گرفته شود . همینطور , رساله وی دامنه وسیعی از موضوعات دارای ربط را , از اخلاقیات حسابداری گرفته تا حسابداری هزینه , مشتمل بر می شود .
از مهمترین تغییرات حسابداری در حین پانصد سال قبل تغییر و تحول ماهیت نظری آن است . حسابداری دانشگاهی در چهار صد سال اولیه قدمت خویش عمدتاً رویکردی تجویزی داشته‌است . یعنی اندیشمندان حسابداری فقط بر پایه ی قیاس بر پایه ی فرض ها شالوده , روشهای حسابداری خاصی را به حسابداران تجویز می‌کردند . به عنوان مثال نحوهٔ تهیه و تنظیم ترازنامه یا این که صورت سود و خسارت یا این که نحوهٔ محاسبه موجودی‌ها را بر طبق برهان منطقی , انتخاب و تجویز می‌کردند . امروزه از این روشهای تجویزی با اسم تئوریهای تجویزی یاد می گردد . البته از اوایل سده بیستم , مباحث نظری و فلسفی بدون شوخی راجع به وابستگی حسابداری به یکی حوزه‌های معرفت بشری ترویج یافت . در میانه سده بیستم و با احاطه مدرسه ثابت گرایی ( پازیتیویسم ) بر فضای دانشگاهی , نظریه‌های حسابداری ثابت گرایانه به ظهور رسید . ضعف‌های بنیادین نظریه‌های ثابت گرایانه در ظرف کمتر از ربع قرن پدیدار شد و حسابداری به تبع بقیه رشته‌های علمی وارد دنیای تازه جُستارهای فلسفی و نظری شد . طرح حسابداری انتقادی یا این که امثال آن آرم این دگرگون سازی نظری در حسابداری است
- ۹۶/۰۹/۲۸